Tomatensoep met liefde

In het oer-Hollandse kookboek ‘Betje de Goedkoope Keukenmeid’, dat rond 1850 erg populair was, ontbrak de tomaat ten enenmale. Dus ook tomatensoep, Bolognese-saus en pomodori secchi (zongedroogde tomaten). Maar tegenwoordig staat tomatensoep wereldwijd nummer twee op de Ranglijst der Soepen. Ja, ook in Nederland.

Kennelijk vinden we kippensoep de lekkerste soep die er is, maar direct daarna volgt tomatensoep. En dat lijkt bijzonder, want het duurde erg lang voordat we in Europa begrepen dat de tomaat meer was dan een pronkappel. In Nederland werd de tomaat pas een gewoon ingrediënt na de Tweede Wereldoorlog.

Geel, bijna zwart, paars, blank of roze-oranje: in goed gesorteerde groentewinkels zie je de mooiste tomaatjes. Het aardige is dat ze ons herinneren aan het woekerende onkruid uit Peru en Mexico dat tomaat van oorsprong was, met bessen in alle kleuren van de regenboog. De naam die wij voor de vrucht gebruiken stamt van het oorspronkelijk Indiaanse ‘xtomatetl’.

Liefdesappel
Medio 16e eeuw bereikte de tomaat Europa, ingevoerd door Spaanse ‘conquistadores’. ‘Giftig als de hel!’ luidde het (voor)oordeel van koks. Dus werden tomaten geweerd uit de keuken en verbannen naar de tuin, als sierplant. Die tomatenhaat veranderde toen kruidendokters vanuit de signatuurleer, waarin het uiterlijk van planten wordt gekoppeld aan menselijke organen en overeenkomstige eigenschappen, de hartvormige rode tomaat bombardeerden tot liefdesappel: pomme d’amour.
Hier in Holland leerden we tomaten pas na 1945 te waarderen. We vulden ze (met garnaaltjes en mayonaise), aten ze in plakjes op brood (met suiker!) en roerden ze door de soep. Lekker zuinig namen we daarvoor soeptomaten: B-kwaliteit of de laatste van het seizoen, die toch op moesten. Verrukkelijk voordeel: die soeptomaten waren lekker rijp en dat kwam de smaak enorm ten goede.

Bloedrood
De Hollandse liefdesappel vormde een voornaam exportartikel voor het Westland en De Kring, de streek rond Pijnacker, Delft, Rotterdam en Berkel-Rodenrijs. In 1951 teelde men daar al 85 miljoen kilo tomaten, met een waarde van bijna 50 miljoen gulden. Opvallend: hét ras heette ‘Moneymaker’.

Maar we kregen op onze kop vanwege die ‘Wasserbombe’, waarvoor Duitsers (en ook Britten) hun neus ophaalden. Het noopte telers over te stappen op niet alleen bloedrode, maar ook bloedlekkere tomaten: de kers -en trostomaat.

In de winter, als onze eigen tomaten toch wat flets zijn, kunnen we bouwen op de zongerijpte vruchten uit Italië. In blik verpakt helpen ze ons aan die unieke smaak van ‘Hollandse’ tomatensoep, krachtig, en… gevuld met stevige ballen.

Alma’s tomatentips
• Zijn de tomaten nog niet rijp? Haal ze uit de koelkast (boven de 12,5 graden blijven ze rijpen) en leg er een banaan of appel bij. Hieruit komt ethyleen vrij en dat zorgt voor een snellere rijping.
• Voor tomatensoep zijn overrijpe tomaten het allerlekkerst.
• Gebruik kleinere rode of gele tomaatjes om de soep te garneren.
• De tomaat staat bekend als een afrodisiacum (een middel om de geslachtsdrift te stimuleren) en wordt niet voor niets ‘liefdesappel’ genoemd. Het rood geeft kracht en energie.

En dan eindelijk het recept!

Tomatensoep met rundergehaktballetjes voor 4 tot 6 personen

• 350-400 g mager rundergehakt • 1 sjalotje, gesnipperd • 1 ei • 1 knoflookteen, gehakt • 1 tl gemalen foelie • 2 el bladselderij, fijn geknipt • zout en peper • 1 grote rode of blanke ui • 5 worteltjes • 1 el boter en 1 el olijfolie • 2 kg rijpe tomaten of 3 blikken pomodori • 1 bouquet garni* • 1 l bouillon (van rund of groente) • 1 extra el boter en 1 extra el olie • 1 hand vermicelli • 4 el gehakte bladselderie
* een met touw samengebonden boeketje van 1 laurierblad, 5 takjes peterselie en 5 takjes tijm. Vastbinden aan het oor van de pan.

Meng het gehakt tot en met zout en peper; draai er stevige, stuitergrote balletjes van. Snipper ui en wortel, smelt boter met olie in een soeppan en ‘zweet’ ui en wortel op laag vuur tot ze halfzacht zijn (ca 10 minuten). Hak de tomaten grof en voeg ze toe, met sap (uit blik), het bouquet garni en de bouillon; breng dit aan de kook en laat onafgedekt 30 minuten pruttelen. Roer af en toe. Intussen: smelt 1 el boter in een koekenpan, voeg 1 el olie toe en bak de gehaktballetjes omscheppend op tamelijk hoog vuur rondom mooi bruin. Laat ze op zachter vuur, half afgedekt, 10 minuten garen, af en toe omscheppend. Gaar in de laatste 3 minuten kooktijd van de soep de vermicelli mee.
Serveren: Verwijder het bouquet garni. Verdeel de balletjes over de borden, schep de soep erbij en garneer met gehakte selderie. Warm stokbrood met kruidenboter van fijngeknipte peterselie en rucola met wat knoflook en citroensap smaakt hier heerlijk bij.
Tip: vul de soep extra met een handje rijst.