Is vasten goed voor de gezondheid?

Wie een beetje op het internet zoekt, vindt al snel talloze websites over de meest diverse vastenkuren. U krijgt dan advies om gedurende een bepaalde periode (één dag tot twee of drie weken) veel soberder te eten. Soms wordt zelfs geadviseerd om zo weinig mogelijk te eten: uitsluitend fruit en gestoomde groenten, bijvoorbeeld. Of enkel sapjes. De bedoeling: het lichaam zuiveren en ontdoen van alle opgestapelde toxines.

In tegenstelling tot wat u misschien denkt, gaat het hier niet om een modefenomeen. "Vastenkuren hebben altijd al bestaan, in alle beschavingen, in alle culturen, in alle religies. In de katholieke kerk is het lange tijd de gewoonte geweest op vrijdag sober te eten en te vasten van Aswoensdag tot Pasen. En de moslims hebben de ramadan", zegt endocrinoloog dr. Nathan. Mogen we daaruit afleiden dat deze toch wel vrij extreme gewoonte echt gunstig is voor de gezondheid, dat ze gebaseerd is op eeuwen ervaring en wijsheid?

Geen vrijgeleide

"Een vastenkuur kan in bepaalde omstandigheden inderdaad een goed idee zijn", vindt dr. Nathan. "Bij veel mensen die verzurende voeding eten – d.w.z. voeding met te veel suikers en vetten – is de zuurgraad (pH) van het organisme verstoord waardoor dit minder goed functioneert. Geregeld een kuur met fruit en groenten inlassen – levensmiddelen die de verzuring counteren en de pH reguleren – zal hun gezondheid zeker goed doen", legt ze uit.

U moet wel opletten dat u zo’n kuur niet gaat gebruiken als een vrijgeleide voor excessen allerhande ("Ik vast één dag per week, dus kan ik me de andere dagen iets meer veroorloven"). "Dat zou het lichaam tweemaal onder stress zetten: een eerste keer omdat u het leeuwendeel van de tijd ongezond eet en een tweede keer omdat u van heel veel calorieën plots overschakelt op heel weinig calorieën", stipt de arts aan.

Langzaam opnieuw beginnen

Na een vastenkuur – hoe lang die ook duurt - moet u overigens altijd langzaam opnieuw beginnen met de normale voeding. Daags na een sapdag zuurkool op het menu zetten, kan bijvoorbeeld écht niet! "De galblaas wordt dan enorm geprikkeld, met buikpijn en diarree tot gevolg", aldus dr. Nathan. Ook als u last hebt van een moeizame spijsvertering, kunt u baat hebben bij een vastenkuur. "Wie vaak een beslagen tong, een plakkerige mond en een opgeblazen gevoel heeft, kan zijn spijsverteringsstelsel nu en dan wat rust gunnen door te vasten."

Ieder zijn eigen tempo

Hoelang u moet vasten? Dat bepaalt u helemaal zelf. Het kan gaan om één dag per week of per maand. Of u kunt bijvoorbeeld beslissen na de winter één tot drie weken soberder te eten. "Die laatste aanpak kan handig zijn om de twee à drie extra kilo’s die zich tijdens de wintermaanden hebben opgestapeld, kwijt te raken. ’s Winters eten we namelijk sowieso wat meer en wat zwaarder: ons lichaam heeft dan niet alleen meer calorieën nodig om warm te blijven, er treedt ook een fysiologische reactie op waarbij het organisme reserves aanlegt om eventuele infecties de baas te kunnen", legt dr. Nathan uit.

Maar niet elk lichaam reageert hetzelfde op een vastenkuur. Sommige mensen verdragen een kuur absoluut niet: ze krijgen snel last van een te lage bloedsuikerspiegel (hartkloppingen, bleekheid, misselijkheid, transpireren, intense vermoeidheid), voelen zich slecht en vallen zelfs flauw. Is dat bij jou het geval, dan zijn al te drastische kuren – enkel fruit en groenten bijvoorbeeld – niet verstandig. Vul dan aan met volkorengranen (rijst, bulgur, quinoa), gekookte vis, geroosterd wit vlees. Een vastenkuur mag u in geen geval uitputten en u niet beletten om een normaal leven te leiden. Gebeurt dat toch, dan is de kuur te streng en moet u ermee stoppen of ze aanvullen met andere levensmiddelen zoals zetmeelproducten (aardappelen, deegwaren).

Mag u een vastenperiode combineren met lichamelijke inspanningen? Met lange wandelingen bijvoorbeeld, zoals tijdens sommige retraites die bedoeld zijn om een tijdje na te denken over het eigen leven, soms ook om de creativiteit te stimuleren? Zo’n ervaring brengt de deelnemer in een hogere geestelijke toestand. Door zichzelf voedsel te ontzeggen, maken de hersenen stimulerende stoffen aan. En door de lichamelijke inspanning kan er het euforiserende endorfine worden aangemaakt. Met dergelijke kuren is het uitkijken, daarover zijn de voedingsspecialisten het eens. Alles is afhankelijk van je psychologische toestand: zo’n kuur is zeker geen aanrader voor wie zich broos en breekbaar voelt.

Liesbeth van Rossum is internist en endocrinoloog en Mariette Boon is internist in opleiding en onderzoeker naar bruin vet. Samen schreven zij de bestseller 'Vet belangrijk'. Dit duo weet alles over lichaamsvet en hoe je dat kunt beïnvloeden. Wil je afvallen? Luister dan naar onderstaande podcast voordat je start met een dieet, want dan kun je veelgemaakte fouten voorkomen.

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine december 2019. Nog geen abonnee van Plus