Krachtpatsers: medische drinkvoeding

"Medische drinkvoeding kan uitkomst bieden voor wie met zijn dagelijkse voeding te weinig energie en voedingsstoffen binnenkrijgt: mensen die ondervoed zijn of het dreigen te raken. Bijvoorbeeld door een longziekte, kanker, kauw- en slikproblemen, een stofwisselingsziekte of allergie", zegt dr. Elke Naumann, projectleider bij de Stuurgroep Ondervoeding en associate lector bij de HAN University of Applied Sciences.

Ondervoeding komt in Nederland vaak voor. Zo’n 14 tot 15 procent van de patiënten die worden opgenomen in het ziekenhuis is ondervoed. De meesten komen terecht op de afdelingen geriatrie, oncologie, gastro-enterologie en interne geneeskunde. Ondervoede patiënten liggen gemiddeld bijna anderhalve dag langer in het ziekenhuis dan andere patiënten, zo blijkt uit onderzoek van de Stuurgroep Ondervoeding in 2015.

Medische drinkvoeding vult tekorten in het lichaam aan en verbetert de conditie, de spiermassa en de weerstand. Het herstel na ziekte of een operatie gaat bovendien sneller. Een flesje van 200 milliliter kan wel 300 kilocalorieën bevatten, evenveel als een dubbele boterham met margarine en kaas. Behalve energie zitten er eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines, mineralen en soms vezels in. “Met vijf tot zeven flesjes krijg je, afhankelijk van je individuele behoefte, binnen wat je op een dag nodig hebt”, aldus Naumann.

Het aanbod aan medische drinkvoeding is groot. Er zijn meer dan 30 varianten op de markt, op basis van sap, melk en yoghurt, van fabrikanten als Nutricia Advanced Medical Nutrition, Nestlé Health Science en Abbott Nutrition. Energieverrijkt, met veel of juist weinig eiwit, met extra vezels voor wie last heeft van verstopping (obstipatie), in verdikte vorm voor wie zich gemakkelijk verslikt, en drankjes voor diabetici en patiënten met doorligwonden (decubitus): het is er allemaal. 

Behalve drinkvoeding zijn er modules en mixtures. Modules zijn poeders of emulsies met voedingsstoffen in geconcentreerde vorm, zoals eiwit, vrije aminozuren (de bouwstenen van eiwitten, voor mensen met aller-gie of spijsverteringsproblemen), vezels en/of verdikkingsmiddelen. Ze zijn vaak neutraal van smaak en gemakkelijk te verwerken in gerechten. Mixtures zijn instantmaaltijden in poedervorm voor patiënten met kauw-/slik- en passageklachten.

Medische indicatie

Medische drinkvoeding is vrij verkrijgbaar en te koop bij zowel de apotheek als online. Maar Naumann adviseert niet op eigen houtje te gaan experimenteren. “Overleg altijd eerst met een diëtist. Die helpt je een product en hoeveelheid te kiezen die bij je past, en geeft aan of je überhaupt baat hebt bij drinkvoeding.”

Bijkomend voordeel van een diëtist inschakelen is dat het kosten scheelt. Zorgverzekeraars vergoeden alleen drinkvoeding op medische indicatie en die pakjes en poedertjes zijn vanwege hun uitgebalanceerde samenstelling behoorlijk aan de prijs. Voor een pakje 'standaard' drinkvoeding tel je algauw meer dan €2 neer. “De basisverzekering vergoedt behalve drinkvoeding op recept ook drie behandeluren bij een diëtist”, tipt Naumann. “Houd wel rekening met een eventueel verplicht eigen risico.” 

Zoete smaken

Zoete smaken als aardbei, banaan en chocolade voeren de boventoon in het aanbod, omdat deze het meest gewaardeerd worden. Vind je de drinkvoeding desondanks niet lekker, varieer dan eens met de temperatuur. Drinkvoeding met chocolade- of koffiesmaak smaakt warm vaak beter, terwijl zoete varianten het op koelkasttemperatuur het beste doen. De zoete smaak overheerst ook minder als je een ijsblokje toevoegt, of een scheutje melk, karnemelk of yoghurt.

Overigens kan je smaak door ziekte of medicijngebruik veranderen. Iets wat je eerst niet lustte, vind je nu misschien wel lekker en andersom. Probeer daarom verschillende smaken van verschillende merken. 

Kleine slokjes

Het gebruik van drinkvoeding is zelfs met een aantrekkelijke smaak soms lastig vol te houden. “Het drinken geeft een verzadigd gevoel, waardoor je je gewone eten en drinken niet meer op krijgt”, zegt Naumann. Drink de voeding daarom langzaam, slokje voor slokje, op. Of stap, in overleg met je diëtist, over op een kleiner volume. Daarnaast kan de geur van drinkvoeding misselijkheid opwekken. Drink hem daarom met een rietje direct uit de verpakking.

Sommige mensen krijgen door drinkvoeding, vooral die met melk, last van slijmvorming in mond of keel. Een ijsblokje in je mond of een slokje water helpt dit tegen te gaan. Je kunt ook overstappen op drinkvoeding met sap of yoghurt, of op zure smaken als citrusfruit en ananas. Die werken slijmoplossend, maar zijn niet geschikt voor mensen met wondjes in hun mond.

Ondanks het brede aanbod aan smaken kan het zijn dat je na verloop van tijd uitgekeken raakt op je drinkvoeding. “Zorg voor zoveel mogelijk afwisseling”, adviseert Naumann. Niet alleen in smaken, maar ook in hoe je de drinkvoeding serveert. Warm of koud, in een mooi glas, of verwerkt in een smoothie, ijskoffie, wentelteefjes of een pannenkoek. In kookboeken en online zijn volop recepten te vinden. 

Extra eiwit

Als gewoon eten weer beter gaat, kun je de drinkvoeding afbouwen. Ook hierbij is overleg met de diëtist verstandig. “Gebruikte je bijvoorbeeld drinkvoeding met extra eiwit, dan kan hij of zij aangeven hoeveel eiwit je nog nodig hebt en hoe je dit via de gewone voeding binnenkrijgt”, aldus Naumann.

Medische drinkvoeding kan uitkomst bieden bij (dreigende) ondervoeding, maar is niet altijd nodig, benadrukt Naumann. “Soms volstaan eenvoudige aanpassingen in de dagelijkse voeding, zoals het inbouwen van extra eetmomenten en het eten van meer eiwitrijke producten.”

Hoeveel keuze er ook is, gewoon eten heeft de voorkeur. “Uiteindelijk gaat er niets boven een lekkere maaltijd samen met familie, vrienden of huisgenoten.”

Ondervoeding in Nederland

Ondervoeding komt vaker voor dan gedacht. In 2012 was bijna 9 procent van de zelfstandig thuiswonende 70 tot 79-jarigen ondervoed, en ruim 20 procent van de thuiswonende 85-plussers. Aldus onderzoek van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Je bent al ondervoed als je in een half jaar meer dan 5 procent, of in meer dan een half jaar 10 procent van je lichaamsgewicht bent kwijtgeraakt. Of als je als 70-plusser een BMI hebt lager dan 22, dan wel in een paar dagen of weken veel spiermassa bent kwijtgeraakt. Tegelijkertijd heb je een slechte opname van voedingsstoffen, een ziekte of ontsteking, of eet je weinig. Overigens kun je ook met overgewicht ondervoed zijn.

Op de website www.goedgevoedouderworden.nl kun je nagaan of je tot de risicogroep behoort voor ondervoeding en vind je praktische tips bij (dreigende) ondervoeding.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine november 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!