Arts en patiënt bespreken steeds vaker sámen welke behandeling de beste keuze is, waarna de patiënt kiest. Maar hoe weeg je de risico’s af tegen de voordelen?
Het is een trend in de gezondheidszorg: samen beslissen. De arts zegt niet meer welke behandeling je gaat krijgen, maar vertelt wat de opties zijn. Opereren is bijvoorbeeld niet altijd beter. Soms is een operatie levensverlengend, maar lever je wel flink in aan zelfstandigheid. Zeker als je niet zo fit bent of ook andere kwalen hebt, kan een operatie meer kwaad dan goed doen. In het UMC Groningen worden daarom bij geplande operaties de voor- en nadelen nog eens goed doorgenomen met patiënten die ouder zijn dan 70 jaar. Van hen ziet een op de zes vervolgens af van de operatie.
(tekst loopt verder onder de afbeelding)
Vraag er zelf om
Niet iedere arts maakt aan de patiënt duidelijk dat er gekozen kán worden uit verschillende behandelingen. Vraag er daarom zelf om, adviseert Patiëntenfederatie Nederland. Dat kan bijvoorbeeld aan de hand van vragen als: ‘Wat zijn mijn mogelijkheden?’, ‘Wat zijn de voor- en nadelen van deze mogelijkheden?’, en ‘Wat betekent dit in míjn situatie?’. Belangrijk is ook welke risico’s je bereid bent te accepteren. En wat je graag wil doen in het leven. Hoe goed een behandeling zal aanslaan, is mede afhankelijk van je gezondheid en leefsituatie. Dit zijn allemaal zaken die je kunt bespreken om duidelijk te krijgen wat je van een behandeling kunt verwachten. Vaak zal de arts op deze vragen verhelderende antwoorden kunnen geven. Het is dan makkelijker om een behandelkeuze te maken die bij je past.
Goed voorbereiden
Ruth Pel-Littel, onderzoeker bij Vilans en de Universiteit van Amsterdam, is gespecialiseerd in ‘samen beslissen’. Artsen moeten heel helder zijn over de behandelopties om misverstanden te voorkomen, blijkt uit haar onderzoek. Maar je kunt als patiënt ook veel doen, zegt ze. “Vertel bijvoorbeeld duidelijk hoe je dagen eruitzien. Waar kijk je elke dag naar uit? Wat maakt het leven de moeite waard? Wat verwacht je van een behandeling? Maar ook: ben je gevoelig voor medicijnen en kun je pijn goed verdragen?”
Ze adviseert een vertrouwd persoon mee te nemen naar het gesprek met de arts; hij of zij kan helpen alle behandelopties voor jouw situatie te onderzoeken. “Vraag jezelf ook af of een behandeling bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven. Een behandeling is niet altijd een verbetering voor je leefplezier. Vraag zo mogelijk bedenktijd voor een behandeling. Praat erover met familie of vrienden en eventueel met je huisarts voor extra advies. En realiseer je dat nietsdoen óók altijd een optie is. Zeker als je bijvoorbeeld minder goed kunt lopen, meerdere kwalen hebt of soms problemen hebt met het geheugen.”
(tekst loopt verder onder de afbeelding)
Geen onderzoek
Een behandelaar zal niet altijd een pasklaar antwoord hebben op vragen van de patiënt. Om te beginnen staat van veel behandelingen het nut ter discussie. Volgens de Canadese professor Wendy Levinson, in september 2017 te gast op het congres Choosing Wisely in Amsterdam, is maar liefst 30 procent van de behandelingen niét van waarde voor de patiënt. Dit blijkt ook uit het rapport Unnecessary Care dat in april 2017 in Canada verscheen. Onderzoekers in de Verenigde Staten komen tot dezelfde schatting.
Maar dat is niet het enige. De helft van alle behandelingen die in de richtlijnen van artsen staan, is onvoldoende getoetst door de wetenschap, aldus Peter Paul van Benthem op het congres Choosing Wisely. Hij sprak er namens de Federatie van Medisch Specialisten, waar alle wetenschappelijke verenigingen van medisch specialisten bij zijn aangesloten. “Wij weten niet welke keuze wijs is, want maar de helft van de aanbevelingen in de richtlijnen heeft niveau 1 of 2 – dat is vereist – en de rest heeft het zwakkere niveau 3 of 4.” Het gaat bijvoorbeeld om medicijnen die bedoeld zijn om een hartinfarct te voorkomen, zoals middelen tegen hoge bloeddruk of tegen een te hoog cholesterol. Volgens de richtlijn van artsen kom je al snel in aanmerking voor deze geneesmiddelen. Maar hebben 80-plussers er wel echt profijt van? Of hebben zij vooral last van de bijwerkingen van deze medicijnen? Artsen weten soms ook niet wat het beste is. Verschillende wetenschappelijke verenigingen van medisch specialisten zijn dit soort vragen nu aan het onderzoeken.
Illustraties Vijselaar en Sixma
Dit artikel verscheen in april 2018 in Plus Magazine.
