Fitter het ziekenhuis in en uit

Stel, je komt in het ziekenhuis voor een operatie vanwege slokdarmkanker. Een slokdarmoperatie is een zware ingreep, die veel van het lichaam vraagt. Daardoor kan het herstel lang duren. Ook omdat mensen vóór de behandeling vaak al minder fit zijn en slechter eten. Daarom wordt er nu gewerkt aan een programma dat erop gericht is om het lichaam zo goed mogelijk klaar te stomen voor de operatie. Dit bestaat uit een trainingsprogramma, met oefeningen en voedingsadviezen op maat.

Bij een screening in het ziekenhuis wordt gekeken hoe goed je conditie is voor je leeftijd. Dit kan bijvoorbeeld een test naar spierkracht zijn als: binnen tien seconden vijf keer uit een stoel opstaan en weer gaan zitten. Maar het kan ook een test zijn naar het uithoudingsvermogen, zoals een fietstest. Als je minder goed scoort op de testen, dan volgen beweeg- en voedingsadviezen, afgestemd op je persoonlijke situatie. Dat alles met het doel om na de trainingsperiode de conditie en spiermassa goed op peil te krijgen. Dit zogenaamde PRIOR­project wil patiënten met slokdarmkanker zo een beter vertrekpunt geven, zodat ze minder kans hebben op complicaties en sneller herstellen.

Rust roest

Onderzoekers van de Hogeschool Utrecht kijken of deelnemers aan het PRIOR-project aantoonbaar beter af zijn. De resultaten van die studie worden later dit jaar bekend. Een van de onderzoekers is fysiotherapeut en bewegingswetenschapper Jaap Dronkers, die samen met Elja Reijenveld aan het onderzoek werkt. Dronkers promoveerde in 2013 op een onderzoek naar de lichamelijke fitheid van oudere patiënten die een operatie­ moeten ondergaan. Daaruit bleek dat training vooraf echt loont. Met name kwetsbare patiënten herstellen sneller, hoeven minder lang in het ziekenhuis te blijven en kunnen weer eerder hun normale dagelijkse bezigheden oppakken.

Toch krijgen mensen die geopereerd moeten worden vaak te horen dat ze het kalm aan moeten doen en goed moeten uitrusten. “Hoe goed bedoeld ook, daar helpen ze een patiënt niet mee”, zegt Dronkers. “Sterker nog, hoe fitter je het ziekenhuis ingaat, hoe fitter je er uitkomt. Daar komt steeds meer wetenschappelijk bewijs voor. In plaats van op de bank te gaan liggen, kun je in aanloop naar een zware ingreep dus beter zoveel mogelijk je dagelijkse dingen blijven doen. Of liever nog: actief gaan trainen.”

De simpelste manier om te testen of je lichamelijk fit bent voor een operatie, is volgens hem door op de trap twee verdiepingen naar boven te lopen. Lukt dat zonder buiten adem te raken en verzuurde spieren te krijgen, dan zit je in principe goed.

Snel uit bed

Chirurgen hadden lang vooral één doel: een ziekte aanpakken, een probleem oplossen of een klacht verhelpen. Maar dat is aan het veranderen. Tegenwoordig staan ze meer stil bij hoe het een patiënt na een operatie vergaat. En wat de patiënt nodig heeft om de draad weer zo goed en zo snel mogelijk te kunnen oppakken. “Sterke spieren zijn om verschillende redenen essentieel voor herstel”, aldus Dronkers. “Je hebt bijvoorbeeld voldoende spierkracht nodig om snel uit bed te komen. Hoe eerder dat lukt, hoe kleiner de kans op complicaties­ als longontsteking en trombose en hoe sneller je naar huis kunt. Bovendien maken je spieren tijdens het bewegen bepaalde stofjes aan, myokines, die een belangrijke rol spelen in het afweersysteem. Ook die zijn belangrijk voor het herstel.”

Als je je spieren niet gebruikt, bijvoorbeeld omdat je de hele dag in een ziekenhuisbed ligt, gaan ze hard achteruit. Een patiënt van 65 jaar kan in tien dagen al een kilo spiermassa verliezen. Dit proces versnelt bovendien als je ouder wordt. Kortom: hoe meer reserves je vóór een operatie opbouwt, hoe beter.

Liever vandaag dan morgen

Die spierreserves zijn om nog een reden belangrijk. Om een wond te laten genezen, heb je veel eiwitten nodig. Ook daarvan bouw je dus het liefst vooraf een flinke voorraad op. Dat lukt alleen als je voldoende spiermassa hebt. Je spieren zijn namelijk de enige plek in je lichaam waar je eiwitten kunt ‘bewaren’. “Vandaar dat we in ons programma een combinatie maken van training en voedingsadvies”, verduidelijkt Dronkers. “Zodat patiënten voor en na een operatie én voldoende eiwitten binnenkrijgen én genoeg spieren hebben om reserves in op te slaan.”Maar hoe weet je wat voor jou de juiste aanpak is? “Dat verschilt per patiënt”, aldus Dronkers. “Het hangt onder andere af van je geslacht, conditie en eventuele andere gezondheidsproblemen. Daarom is het verstandig om, in aanloop naar een geplande ingreep, te rade te gaan bij een fysiotherapeut en een diëtist. Die kunnen dan een maatwerkplan voor je maken. Kies bij voorkeur professionals die gespecialiseerd zijn in jouw aandoening, zoals kanker of hart- en vaatziektes.”

Helaas weet je niet altijd (ruim) van tevoren dat je moet worden geopereerd. “Zorg er dus het liefst voor dat je conditie altijd op orde is”, adviseert Dronkers. “Begin daar vandaag nog mee. Wat betreft de training is het belangrijk om zowel aan je uithoudingsvermogen als aan je spierkracht te werken.”

Kies voor meer uithoudingsvermogen het liefst een activiteit waarbij veel spieren tegelijk actief zijn. Denk aan lopen, fietsen, zwemmen en roeien. De bedoeling is dat je jezelf behoorlijk uitdaagt; je mag er best moe van worden. Voor een goed resultaat herhaal je de training drie keer per week. Als het goed is, merk je dan snel – binnen een paar weken – verbetering.

Dronkers maakt trouwens wel een kanttekening: als je niet gewend bent om te bewegen, moet je je training rustig opbouwen. Anders liggen blessures op de loer. “Ben je erg lang moe na een inspanning of merk je dat je prestaties niet beter maar minder worden, dan doe je mogelijk te veel. Ga dan een paar stapjes terug.”

Géén trapondersteuning

Ook je spierkracht kun je al in een paar weken vergroten. Extra spiermassa opbouwen duurt wel wat langer, minimaal zes weken. “Je kunt elke spier sterker maken”, vertelt Dronkers. “Maar om na een operatie snel weer mobiel te zijn, is het slim om op je beenspieren te focussen.” Een goede oefening is volgens hem om met gewichten in de hand een aantal keer achter elkaar uit je stoel op te staan. Of om met een rugtas met boeken de trap op te lopen. Daarbij werk je tegelijk aan je kracht én vergroot je je spiermassa. Doe ook deze oefeningen drie keer per week.

Los van de speciale training voor uithoudingsvermogen of spierkracht raadt Donkers iedereen aan minimaal vijf keer per week minstens twintig minuten matig intensief te bewegen. De bedoeling is dat je ­sneller gaat ademen, maar nog wel kunt blijven praten. Dat kan met lopen of fietsen, maar ook met huishoudelijk werk of tuinieren. “Bij een elektrische fiets natuurlijk wel af en toe de trapondersteuning uitzetten!”

Tot slot: of je nu 50 bent of 80, verhoudingsgewijs valt er volgens Dronkers evenveel te winnen. “Denk dus nooit: ik ben te oud. Je kunt jezelf altijd verbeteren. Wel is het zo dat je, als ouder je wordt, langzamer je van inspanning herstelt. Houd daar rekening mee door iets minder intensief te bewegen of langere rustperiodes te nemen.”

Tips voor in het ziekenhuis

• Heb je geen verplichte bedrust? Probeer dan zoveel mogelijk uit bed te zijn.
• Moeite om uit bed te komen? Vraag dan hulp van de verpleging of fysiotherapeut.
• Bespreek met je arts en de ­verpleegkundigen wat goede ­beweegdoelen voor je zijn en schrijf die op.
• Draag tijdens de opname zoveel mogelijk je gewone kleding in plaats van een pyjama. Trek schoenen of gympen aan in plaats van pantoffels.
• Probeer jezelf te wassen en aan te kleden.
• Haal zelf koffie of thee. Eet en drink zoveel mogelijk aan tafel en niet in bed.
• Loop regelmatig een rondje, bijvoorbeeld over de afdeling. Veel ziekenhuizen hebben ook speciale routes die patiënten kunnen lopen, bijvoorbeeld een kunstroute.
• Loop bij hun vertrek met het bezoek mee naar de trap of lift.
• Gebruik een stappenteller (bijvoorbeeld op de smartphone) om bij te houden hoeveel je op een dag beweegt.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2021. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!