'Een beetje pijn hoort erbij, slik niet meteen oxycodon'

Een man komt terug van vakantie met een gekneusde rib. Hij maakt een afspraak met huisarts Jos van Bemmel omdat hij zo duizelig is. Van Bemmel: "Hij bleek oxycodon te slikken, een pijnstiller die twee keer zo sterk is als morfine. Gekkenwerk om hiermee auto te gaan rijden."

U bent hiervan geschrokken.

"Een paar jaar geleden werden oxycodon en aanverwante pijnstillers alleen gegeven bij kanker. Tegenwoordig krijg je ze al bij een ingezakte wervel, een hernia, gekneusde ribben of zelfs geknipte amandelen. Ik wilde weten hoe vaak ik ze zelf voorschreef en ging zoeken in mijn medische dossiers. Ik bleek elk jaar 20.000 oxycodontabletten voor te schrijven. Het was een hele emmer vol, meestal gestart door de specialist in het ziekenhuis. Andere huisartsen bleken hetzelfde te doen. Als je naar de landelijke cijfers kijkt, zie je dat meer dan een half miljoen Nederlanders oxycodon gebruikten in 2017. Dat is drie keer zoveel als in 2012, dus het aantal stijgt. In totaal gebruiken meer dan een miljoen Nederlanders zware morfineachtige pijnstillers, zoals fentanyl, tramadol en oxycodon. Ik ben hier columns en artikelen over gaan schrijven."

Waarom maakt u zich hier druk over?

"We stevenen af op Amerikaanse toestanden. In Amerika stierven vorig jaar pakweg 50.000 mensen aan een overdosis oxycodon of andere opioïde pijnstillers. In Nederland is het aantal overdoses de laatste tien jaar ook flink gegroeid, volgens het NVIC (Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum, red.). Maar exacte cijfers van de schade is er niet, omdat artsen de gevolgen van oxycodon onvoldoende herkennen bij hun patiënten. Inmiddels herken ik de gevaren zelf wel steeds duidelijker in mijn praktijk."

Wat zijn die gevaren?

"Het grootste gevaar is verwardheid. Laatst had ik een patiënt met een gebroken sleutelbeen, die na een overdosis zware pijnstillers zo verward raakte dat hij zelfmoord wilde plegen. Hij kwam in het ziekenhuis, waar ze de overdosis niet herkenden. Sterker nog: ze gaven hem opnieuw deze zware pijnstillers!"

En verdere gevaren?

"Mensen kunnen zo erg verstopt raken dat de darm helemaal afsluit. Dat is enorm pijnlijk. Met klysma’s proberen we de ontlasting dan weer op gang te krijgen. Als je een morfineachtig medicijn krijgt, moet er altijd een laxeermiddel bij."

Zijn deze pijnstillers verslavend?

"Ik zag in mijn praktijk mensen die zelfs 360 pillen per kwartaal slikten; die zijn inderdaad verslaafd. Dat waren vooral oudere vrouwen met een ingezakte ruggenwervel. Zij gebruikten de pillen vaak al meer dan een jaar. Het kantelpunt zit bij ongeveer twee weken gebruik; daarna neemt het risico op verslaving flink toe. Ook bij hogere doses, boven de negentig milligram oxycodon, neemt het risico op verslaving toe."

Waarom schrijven artsen die pillen dan voor?

"In de jaren negentig zijn de bijwerkingen door de fabrikanten ervan verzwegen. Artsen werd verteld dat oxycodon een prima middel was, waarmee hun patiënten geen pijn hoefden te lijden. Het stond in de richtlijnen. Daardoor gingen artsen steeds vaker morfineachtige pijnstillers voorschrijven bij ‘klein leed’, ­zoals kiespijn, een gekneusde rib of rugpijn. Maar deze zware pijnstillers moet je alleen gebruiken bij ‘groot leed’, zoals heftige pijn na een grote operatie of het eindstadium van kanker. De richtlijn voor huisartsen is afgelopen zomer overigens aangepast: wees terughoudend met oxycodon en andere morfineachtige pijnstillers."

Wat kun je zelf doen?

"Stel vragen als je een recept krijgt voor oxycodon. Is het echt nodig? Morfineachtige medicijnen zijn gevaarlijk. Probeer eerst paracetamol, dat werkt beter dan je denkt. Na een pijnlijke galblaasoperatie werkt paracetamol samen met een ijslolly al heel aardig. Het is ook de veiligste optie bij pijn door artrose of bij een botbreuk."

En als paracetamol niet genoeg werkt?

"Dan kun je een NSAID-pijnstiller (pijnstiller met een ontstekingsremmende werking, red.) proberen, zoals naproxen, ibuprofen of diclofenac. Dat zijn prima middelen, maar ze hebben een slechte naam gekregen door het grote aantal maagbloedingen. Dat komt ook doordat mensen medicijnen zelf kopen bij de drogist. Dat soort middelen moeten terug naar de huisarts en de apotheek. Zij kunnen zien of er een maagmedicijn bij nodig is en of de pijnstiller wel samengaat met andere medicijnen, zoals bloedverdunners."

En bij heel heftige pijn?

"Begrijp mij goed, als je pijn hebt door uitzaaiingen bij botkanker, om maar een ernstig voorbeeld te noemen, dan kun je het best morfine nemen. Maar veel mensen die pijnstillers zoals oxycodon slikken, hebben veel minder ernstige klachten. We mogen wat calvinistischer worden, want de bijwerkingen van die middelen zijn veel groter dan het plezier dat je ervan hebt."

Niet klagen, maar dragen.

"Pijn hoort bij het leven. Je kunt beter gelukkig zijn met pijn dan ongelukkig met oxycodon. Ik zie in mijn praktijk dat pijn vaak samengaat met eenzaamheid. Het gaat dan om zielenpijn, dat is vaak erger dan lichamelijke pijn. Ga niet in een hoekje zitten kniezen. Zoek steun bij anderen of ga een gesprek aan met de praktijkondersteuner van de huisarts."

Hebt u zelf weleens echt pijn gehad?

"Ik heb twintig jaar geleden ontstoken wervels gehad als complicatie na een herniaoperatie. Ik moest een aantal maanden platliggen en was bang dat ik in een rolstoel terecht zou komen. Die gedachte maakte de pijn erger. Ik kreeg alleen paracetamol."

Nu zou dat oxycodon zijn.

"Ja, dat is het probleem. Nu heb ik last van heupartrose. Dat geeft de eerste tien minuten van de dag veel pijn, maar daarna trekt het weg. Ik herstel nu ook van een sleutelbeenbreuk en gebroken rib. Ik gebruik alleen paracetamol en bij het hoesten steun ik de rib. Het gaat weer over, dat is gelukkig meestal zo. Pijn heb je meestal niet de hele dag door. Blijf in beweging en ga op zoek naar geluk in je leven."

Jos van Bemmel (65) is huisarts in Amersfoort. Hij schreef boeken over zijn artsenpraktijk en het boek Whisky met een rietje over de pijn na een herniaoperatie. Van Bemmel schrijft columns in kranten en voor het artsenblad Medisch Contact. Hij mengt zich geregeld in het publieke debat. Afgelopen zomer werkte Van Bemmel mee aan een artikel in de Volkskrant, waarin aan oxycodon verslaafde mensen aan het woord kwamen.

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine december 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!