Pastor met emeritaat, Nico Smit, is al zijn hele leven ‘op z’n Zaans’ actief in de kerk: met liefde kritisch. “Ik ben niet zo van de regels, mijn doel is om troost te bieden aan mensen.”
Al jaren word ik ‘bestookt’ door pastor Nico Smit met de uitnodiging om de grootste aaneengesloten kerststal van Nederland in Beverwijk te komen bekijken. Voordat ik in mijn eentje van Beverwijk naar Castricum ga wandelen, stap ik op een grauwe winterdag de Sint-Agathakerk binnen. De bijzondere koepelkerk, een rijksmonument, is gevuld met drukke kinderstemmen. “Mooi hè”, glundert Nico, die direct op me afstapt. “Het verhaal van kerst blijft hetzelfde, maar kinderen die erover vertellen, dat is het mooiste wat er is!”
Licht dat schijnt in de duisternis
Sinds 1992 wordt na Sinterklaas in de kerk een enorme kerststal gebouwd, die jaarlijks door vele duizenden mensen wordt bezocht, onder wie veel basisscholieren. Enthousiaste vrijwilligers bedenken een actueel thema, gebaseerd op de zeven werken van barmhartigheid. Dit jaar is dat: ‘Licht dat schijnt in de duisternis’. Het verwijst naar de miljoenen mensen over de wereld die huis en haard zijn ontvlucht. Pastor Smit, die sinds 2015 met emeritaat is en in Hilversum woont, heeft het thema bedacht. Hij verzucht: “Het duister van oorlog en verwoesting: gewone mensen, zoals jij en ik, die vluchten. Vaak in gammele bootjes. Uitgebuit door criminelen. Onderweg vallen er doden. Uitgeput komen ze aan in het rijke Westen. Hopend op begrip, warmte, onderdak. En wat krijgen ze hier te horen? Dat er geen plaats is. En we noemen ze ‘gelukszoekers’. Hoe durf je!”
Vluchtelingenstroom van bijbelse proporties
Ondertussen troont Nico me mee naar de rechterkant van de kerk waar levensgrote poppen het kerstverhaal uitbeelden. Dat er wordt gesproken over een vluchtelingenstroom ‘van bijbelse proporties’, klopt volgens Nico. “Zoals het Joodse volk onder leiding van Mozes het onvrije Egypte ontvluchtte, en zoals Jozef en Maria de moordzuchtige koning Herodes ontvluchtten, zo ontvluchten mensen vandaag de dag een oorlog.” Bij de kerststal aangekomen, zien we de franciscaan Roland Putman, die in pij en met blote voeten in sandalen een groep kinderen rondleidt. Hij vraagt: “Wat neem jij mee als je moet vluchten?” De schoolkinderen roepen door elkaar heen. Een jongen roept heel origineel: “Mama en papa.” Waarop Nico lacht en aanvult: “Ja, én een mobiele telefoon. Dat is vaak het enige dat ze bij zich hebben. Met daarin foto’s die laten zien hoe hun leven voor de oorlog was.”
'Je aanstelling stopt, maar je zending niet'
Sinds 2011 is Nico kerststal-vrijwilliger in de kerk. “Bij mijn afscheid als pastor zei de bisschop: ‘Je aanstelling stopt, maar je zending niet.’ En zo voel ik het ook. Dus weten ze me nog voor van alles te strikken!” De gedrevenheid van de pastor komt voort uit zijn jeugd in Zaandam. “Een Zaankanter is zo rood als kraal, een ruwe bolster, blanke pit. Ik wilde bij de wilde jaren zestig horen”, zegt Nico. Tegelijk was zijn ouderlijk nest ook rooms-katholiek. Dus werd Nico misdienaar en later acoliet. Met plezier, het was niet verplicht. De bezieling van sommige priesters sprak hem aan, maar de opleiding tot priester leek hem te braaf. Ook het verplichte celibaat hield hem tegen. Met een dreigend priestertekort werd er een beroep op Nico gedaan, “maar toen werd ik ook nog verliefd…” Nico werd docent Engels en geschiedenis, trotse vader van drie kinderen en stond 31 jaar lang voor de klas.
'Ik had nog te veel te doen'
Het geloof bleef trekken. Toen hij via een vriend in contact kwam met de pastorale school in Utrecht wist hij: dit is het! Het eigentijdse karakter van de opleiding sprak hem aan. Tropenjaren volgden, waarin hij overdag lesgaf en in de avonduren theologie studeerde. En hij was natuurlijk ook nog vader. Niet geheel onverwacht kreeg hij een hartaanval en later een shock. Heel even dacht hij: dit was het dan... 63 jaar. Ik kom eraan! – doelend op het leven na de dood. Maar Nico bleek allergisch voor een bepaalde pijnstiller en werd gered nadat 112 was gebeld. “Ik had nog te veel te doen”, zegt hij terugkijkend op dat moment.
'Het is elk jaar weer een hele show'
Een flinke spin glijdt ondertussen aan een draad in het decor van de kerststal voorbij, mooi belicht door de lampen. “Het is elk jaar weer een hele show”, meldt Nico trots. Een jongen roept ineens: “De kribbe is leeg!” Als Nico vraagt waar Jezus is, antwoordt een meisje wijs: “Nog in mama’s buik.” We lachen allemaal. Dit is de Bijbel zoals Nico hem graag ziet; een levende Bijbel.
De heilige Agatha
We wandelen door de kerk, die is ontworpen door de zoon en kleinzoon van de beroemde architect Pierre Cuypers. Met trots toont Nico de acht zogenaamde straalkapellen om de achthoekige binnenruimte en het oude Mariabeeld uit de zestiende eeuw. De kerk is gewijd aan de heilige Agatha. Na haar verschijning in de negende eeuw is hier het latere Beverwijk ontstaan en werd het een bedevaartsplaats. Volgens de legende redde Agatha een meisje op wonderbaarlijke wijze en werd ze de patroonheilige van vuur en ongeluk; van brandwonden. Geen wonder dat hier later het Brandwondencentrum Beverwijk kwam.
Troost bieden aan mensen
Al zijn hele leven is pastor Nico ‘op z’n Zaans’ actief in de kerk: met liefde kritisch. “Voor de geboorte van mijn oudste zoon heb ik even getwijfeld of ik nog bij de kerk wilde horen.” Het was de tijd van de conservatieve bisschoppen Simonis en Gijsen. “Ook ik heb geleden onder het gezag en de dogma’s van de kerk, maar ik heb me er nooit van afgewend. Ze krijgen mij ondanks alles de kerk niet uit”, zegt hij zelfverzekerd. Op dit moment baart de starheid van de huidige kardinaal Eijk hem zorgen. “Maar”, vervolgt hij opgewekt, “paus Franciscus is dan weer het licht in die duisternis.” Zo staat Nico open voor hardrockmuziek of de ‘verboden’ liederen van Huub Oosterhuis in de kerk, als dat mensen troost. “De hiërarchie is niet de kerk, dat zijn wij gewone mensen. Ik ben niet zo van de regels. Mijn doel is om troost te bieden aan mensen.” Dat is het belangrijkste voor ze, volgens Nico. Zoals ook het kerstverhaal troost en hoop geeft in verdrietige tijden.
De 'hoogst haalbare' functie
Als gelukkig getrouwde man was voor Nico diaken de ‘hoogst haalbare’ functie in de kerk. Tien jaar werkte hij in Bussum – hij deed werk dat eigenlijk voor drie mensen was bedoeld – en de laatste vier jaar in Beverwijk en Wijk aan Zee; een intensieve laatste periode in zijn werkzame leven. Toch kijkt hij er met veel voldoening op terug, omdat het opkomen voor de zwakkeren nu eenmaal in zijn natuur zit. “De meest eigenwijze mensen zijn leraren en pastores. En ik ben beide”, lacht Nico om zichzelf.
Moedige Jozef
Terug bij de kerststal vraag ik Nico welke figuur hem aanspreekt. “Jozef”, zegt hij resoluut. “Hij wordt vaak onderbelicht. Jozef zat in een kwetsbare positie, hij was op de vlucht met een zwangere vrouw. Maar hij zette door en stichtte een gezin. Hij was moedig.”
Actueel vraagstuk
De vraag is nu volgens Nico hoe moedig wij zijn als het gaat om de ontheemden uit de oorlogsgebieden. “Omarmen wij het licht in de duisternis, dat armen, zieken, weduwen, wezen en vluchtelingen hoop gaf? Is er in het rijke Westen, waar we natuurlijk ook onze problemen hebben, nog plaats in onze herberg? Die vraag is actueler dan ooit.” Nico hoopt dat de kerststal mensen aanzet om hierover na te denken. “Al komen ze alleen met Kerstmis naar de kerk, of alleen voor de kerststal: als ze maar geraakt worden!”
Nico Smit
Pastor Nico Smit (66) is getrouwd met Lily Goudsmits en heeft drie kinderen. Hij is met emeritaat en werkt al jaren als vrijwilliger bij de grootste aaneengesloten kerststal van Nederland, in Beverwijk.
Hella van der Wijst
Hella van der Wijst (51) presenteert de tv-programma’s Geloof en een Hoop Liefde en Ik mis je bij de EO. Hella houdt van wandelen en een goed gesprek.
Wandelen bij Beverwijk
Na bezichtiging van de kerststal (info: 0251-21 50 94 of kijk op www.stichtingkerststalstagathakerk.nl) kan er vanuit Beverwijk een wandeling worden gemaakt naar Castricum via Wijk aan Zee. De route loopt grotendeels door het mooie Noordhollands Duinreservaat.
Lengte: 17 kilometer.
Startpunt: NS-station Beverwijk.
Horeca: in Beverwijk en Wijk aan Zee zijn diverse cafés en restaurants.
OV: NS-station Beverwijk, NS-station Castricum.
