Dokter, luister even naar mijn hart

Nederlandse huisartsen gebruiken de stethoscoop te weinig, waardoor ze hartklepproblemen missen. Dat stelt digitaal patiëntenplatform Hart­volgers naar aanleiding van een onderzoek onder 8800 Europese 60-plussers. Nederland scoorde hierin het laagst. Slechts bij één op de tien huisartsenbezoeken wordt de stethoscoop gebruikt. Inderdaad te weinig, vindt ook Mohamed Soliman, cardiothoracaal chirurg bij het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Het is volgens hem vooral bij mensen vanaf 60 jaar belangrijk dat huisartsen luisteren naar het hart, zeker bij hen die last hebben van kortademigheid of vermoeidheid. “Dat zou veel klepproblemen aan het licht brengen en daarmee een mooie screeningmethode zijn.”

Jaarlijks een echo

Het hart heeft vier kleppen. Twee kleppen in de linkerhelft en twee in de rechterhelft. De linkerhelft van het hart pompt het bloed naar het lichaam; daar zitten de aortaklep en de mitralisklep. De rechterhelft van het hart pompt het bloed naar de longen; daar zitten de tricuspidalisklep en de pulmonalisklep. De meeste problemen ontstaan met de kleppen in de linkerhelft van het hart.

Een gezonde hartklep opent en sluit helemaal, zodat het bloed slechts in één richting stroomt. Een niet goed werkende klep is vernauwd of lekt. Van de 60-plussers heeft 15 tot 25 procent een vernauwing van de aorta­klep (stenose). Tussen de 1 à 2 procent heeft een lekkende mitralisklep.

Dit komt vaak aan het licht als een huisarts tijdens een routineonderzoek met een stethoscoop naar het hart luistert en een zogeheten hartruis (souffle) hoort. Het geluid ontstaat doordat de bloedstroom weerstand ondervindt en daardoor gaat wervelen. “Een ruis zegt niets over de aard of ernst van een klepafwijking”, benadrukt Soliman. “Er is altijd vervolgonderzoek nodig met een echo.”

Hartklepproblemen hoeven niet ernstig te zijn, maar kunnen dat wel worden. Heeft de huisarts eenmaal een klepprobleem ontdekt, dan is vervolgens jaarlijks een echo nodig ter controle, volgens Soliman. “Als daarbij niets bijzonders aan het licht komt, kan dit om het jaar plaatsvinden. Niet alleen huisartsen vergeten controle nogal eens. Patiënten denken vaak: ik voel me fit en heb geen klachten, dus het zal wel goed zijn.”

Dat klopt echter niet. Een niet goed werkende hartklep kan namelijk slijtage veroorzaken. Bij een lekkende klep stroomt het bloed gedeeltelijk terug. Het hart compenseert dit, maar moet harder werken om dezelfde hoeveelheid bloed te pompen. Bij een vernauwde klep kunnen klachten ontstaan, zoals duizeligheid, pijn op de borst, kriebelhoest bij een liggende houding, vermoeidheid, een onregelmatige hartslag en flauwvallen, vooral bij inspanning. Door een lekkende klep kan het lichaam vocht vasthouden. Gevolg: dikke benen, opgezette voeten en kortademigheid door vocht achter de longen. Hierdoor kan het hart na verloop van tijd groter worden en de hartspier dunner. Dit leidt tot een verminderde pompfunctie, ofwel hartfalen. Het is belangrijk om klachten die daardoor ontstaan vóór te zijn, volgens Soliman. “Als het eenmaal zover is, biedt het opereren van een lekkende hartklep geen oplossing meer. Ik zie helaas één of twee keer per jaar een patiënt waarvoor dit geldt.”

Klepoperatie

Of een klepoperatie noodzakelijk is, hangt af van de klachten en de snelheid waarmee die verergeren. Tenzij het gaat om een spoedoperatie, bespreekt de specialist één of twee weken voor de operatie met de patiënt welke klep en methode het meest geschikt is.

Als een klepoperatie noodzakelijk is, heeft reparatie van de eigen klep altijd de voorkeur. Als dit niet mogelijk is, kun je kiezen voor een mechanische (kunst)klep of biologische klep. Omdat kunstkleppen van samengeperst carbon en staal zijn, slijten ze nauwelijks en gaan ze in principe een leven lang mee. Wel kunnen mechanische kleppen een tikkend geluid maken, wat sommige mensen storend vinden. Bij de nieuwste kunstkleppen is dit minder. Een ander nadeel is dat dragers van een mechanische klep levenslang antistollingsmiddelen (bloedverdunners) moeten slikken. Dit vermindert het risico op de vorming van bloedstolsels op de hartklep.

Een biologische klep is tegenwoordig meestal van rundermateriaal. Grootste voordeel hiervan is dat geen bloedverdunners nodig zijn. Ook zijn ze geluidloos. Een nadeel is dat ze slijten, zodat na gemiddeld vijftien jaar vervanging noodzakelijk is.

Te oud voor een operatie

Niet alle patiënten komen in aanmerking voor een openhartoperatie. Artsen besluiten soms niet te opereren vanwege de leeftijd, een slechte hart- en nierfunctie of bijkomende ziekten, zoals diabetes. “Het is dan de vraag of iemand zo’n zware ingreep wel overleeft. Aan een hartklepoperatie overlijdt 2 procent van de patiënten, tegenover 1 procent aan een bypassoperatie. Bovendien kijken we of een ingreep met het oog op de kwaliteit van het verdere leven verstandig is”, zegt Soliman.

Niet alle mensen nemen genoegen met een ‘nee’ van de dokter. Jaarlijks wijken tientallen Nederlanders uit naar België voor het repareren of vervangen van lekkende hartkleppen. In 2016 kregen in het Vlaamse Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis in Aalst enkele tientallen Nederlandse patiënten een nieuwe hartklep via een kijkoperatie. Dat is minder belastend dan een openhartoperatie. Maar daar hoef je niet altijd voor naar België; ook Nederlandse hartcentra plaatsen sinds een jaar of vijf een biologische (aorta)hartklep via een klein gaatje in de borstkas.

De techniek heet mini-AVR (Aorta Valve Replacement). Daarnaast heb je sinds tien jaar ook de TAVI-techniek: het vervangen van een (aorta)klep via de liesslagader. Hiermee kan ook een lekkende mitralisklep met een nietje ofwel Mitralis Clip vastgezet worden. Deze methode wordt steeds vaker toegepast. Niet alleen is de ingreep minder belastend, patiënten herstellen hiervan ook sneller.

Toch krijgt niet iedereen een klep­operatie via de lies. Dat komt doordat er nog geen resultaten zijn van het onderzoek naar de langetermijn­effecten. Dat loopt nog. Soliman:
“Als daaruit blijkt dat een klep via de lies net zo lang meegaat en net zo goed functioneert als via een openhartoperatie, wordt dit de ­nieuwe standaardmethode.”

Mijn hartklep in een databank

In Nederland zijn zestien hartcentra (in ziekenhuizen), waar openhartoperaties en gespecialiseerde behandelingen plaatsvinden. Als je een nieuwe kunstklep krijgt, worden merk, type en serienummer vastgelegd bij het hartcentrum van het ziekenhuis dat de operatie uitvoert. Mocht er een productiefout ontdekt worden in de kunstklep, dan kan het hartcentrum je snel opsporen. Maar er wordt meer vastgelegd. Hartchirurgen sturen gegevens van een hartklep-operatie door naar een landelijke database: de Nederlandse Hart Registratie. Voordeel daarvan is dat de resultaten van de operaties vergeleken worden. Wat ging er goed, en wat kon beter? Zo kunnen ziekenhuizen van elkaar leren. Informatie over de operatieresultaten per ziekenhuis zijn te vinden op www.meetbaarbeter.com en www.nederlandsehartregistratie.nl.

Doe de kleppencheck

Let op deze klachten
Heb je last van duizeligheid, flauwvallen, kortademigheid, kriebelhoest bij een liggende houding, opgezette voeten, pijn op de borst, een onregelmatige hartslag, moeheid zonder inspanning of duizeligheid of vermoeidheid bij inspanning? Misschien is het een klepgebrek. Altijd goed om je te laten onderzoeken. Veel mensen hebben echter geen klachten bij een klepaandoening.

60-plus? Laat de dokter luisteren naar je hart
Het risico op klepgebreken neemt toe met de leeftijd. Ben je 60-plus, vraag dan bij huisartsenbezoek meteen even of de huisarts wil luisteren naar je hart. Eenmaal per jaar is voldoende.

Hoge bloeddruk? Let ook op je hartklep
Het lijkt erop dat hoge bloeddruk samengaat met hartklepproblemen, zo bleek uit onderzoek van de universiteit van Oxford. Weer een extra reden om de bloeddruk goed in de gaten te houden en zo nodig te behandelen.

Let op bij infectie of reuma
Vaak zijn klepproblemen aangeboren, maar ze kunnen ook ontstaan door een bacteriële infectie, jeugdreuma of acute reuma. Het kan dus geen kwaad om de dokter een keer extra te laten luisteren naar je hart als je dit hebt meegemaakt.

Overgangsklachten? Misschien is het je hartklep
Als vrouw is het extra opletten geblazen. Vrouwen hebben net zo vaak klepproblemen als mannen, maar bij hen worden hartproblemen vaker over het hoofd gezien omdat ze verward worden met overgangsklachten. Zij ondergaan daarom vaak met spoed een klepoperatie. Laat de huisarts daarom één keer per jaar naar het hart luisteren, zeker bij klachten als duizeligheid of vocht vasthouden.

Online informatie

Op de website www.hartklepkeuze.nl staat de ‘Hartklepkeuzehulp’ van de Hartstichting en de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie. Hier vind je veel praktische informatie over hartklepafwijkingen, prothesen en de operatie.

Om het bewustzijn rond klepproblemen te vergroten, vindt op 24 september de eerste Europese Hartklepdag plaats, georganiseerd door artsen- en patiëntenorganisaties uit vijf landen. www.heartvalveday.eu 

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine maart 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!