Sst, ik mediteer

Twee uur lang zou de tandarts me onder handen nemen: hij zou gaan boren en beitelen in het wortelkanaal van mijn arme, pijnlijke kies. Ik had wel een verdoving gekregen, maar ik zou toch wel wat pijn voelen en vooral ongemak, zoals akelig oncomfortabel gepeuter met klemmen in mijn mond. Ik nam plaats in de tandartsstoel, sloot mijn ogen en dacht: nu ga ik het toepassen. Alles wat ik de afgelopen jaren heb geleerd in mijn meditatielessen – blijf met je aandacht bij je adem, ontspan je lichaam, focus je geest, geef alle verzet op – zou mij nu van pas gaan komen. En dat deed het.
Door mijn lichaam te ontspannen, door mijn buik zachtjes op en neer te laten gaan op het ritme van mijn adem, door mij over te geven aan iets dat pijnlijk maar onvermijdelijk was, kwam ik na twee uur betrekkelijk fit en vrolijk overeind uit de tandartsstoel. Lijden is pijn maal verzet, had ik geleerd in mijn boeddhistische meditatiegroep. Ik wist dus: als ik mijn verzet opgeef, mij letterlijk niet schrap zet, dan is er alleen nog maar pijn. Dat maakt het lijden een stuk lichter.

Sereen gezelschap
Je hoeft geen boeddhist te zijn om te mediteren, maar meditatie en boeddhisme zijn wel onlosmakelijk met elkaar verbonden. Beide kunnen zich in een toenemende populariteit verheugen. Nederland telt naar schatting 200.000 boeddhisten en hun aantal groeit de laatste jaren gestaag. Bij de Blokker staan boeddhabeeldjes gemoedelijk tussen de geurkaarsen. Komen er bekende boeddhisten naar Nederland, zoals de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh en de dalai lama, dan zijn de toegangskaarten voor hun lezingen in een oogwenk uitverkocht. En tik je bij Google het woord ‘retraite’ in, dan vind je talloze rustieke oorden waar je je dagenlang kunt terugtrekken om in sereen gezelschap op een meditatiekussen te gaan zitten.
Zorgverzekeraar Zilveren Kruis Achmea is op deze ontwikkeling ingesprongen door korting te bieden aan leden van de Boeddhistische Unie Nederland. Inmiddels hebben duizend mensen deze ziektekostenpolis. De woordvoerder van Achmea verwacht een interessante groep klanten te hebben binnengehaald, die zuinig is met zorg. Want boeddhisten mediteren doorgaans trouw en meditatie is goed voor lichaam en geest, zo wordt steeds duidelijker.
[PAGEBREAK]
Weldadige effecten
Vrij bekend zijn inmiddels de weldadige effecten van meditatie op de geest. Je krijgt een betere concentratie en hebt minder last van angsten en ‘overspoelende’ emoties als je geregeld mediteert.
Zelf merk ik dat ook, tot mijn vreugde. Boosheid bijvoorbeeld krijgt mij tegenwoordig minder snel in de greep. Ik kan vaker met enige afstand kijken naar dat boze gevoel en zie: het verdwijnt dan vanzelf. Ook leer ik door te mediteren steeds beter met mijn aandacht bij het huidige moment te blijven en daarvan te genieten.
Het effect van meditatie op de lichámelijke gezondheid is minder bekend, terwijl ook daar fascinerende resultaten zijn gevonden. De Amerikaanse onderzoeker en cardioloog Herbert Benson heeft bijna dertig jaar lang de effecten van meditatie bestudeerd. Hij ontdekte dat mensen die mediteren hun doktersbezoek met 30 procent terugbrachten. Dat komt doordat meditatie stress vermindert – een belangrijke vijand van ons immuunsysteem – en ook de bloeddruk fors kan verlagen.
Wie mediteert, kan zijn immuunsysteem zelfs versterken, bleek in 2003 uit een onderzoek onder twee groepen gezonde werknemers van een bedrijf. De ene groep kreeg acht weken lang les in meditatietechnieken en mediteerde ook thuis. De controlegroep deed hier niet aan mee. Na acht weken kregen alle werknemers een griepprik. Het effect daarvan was bij de mediterende werknemers significant groter. In hun bloed werden bij een vervolgonderzoek meer antilichamen tegen griep gemeten.

Mindfulness
“Het boeddhisme is niet bedoeld om je gezondheid te bevorderen, maar dat kan wel een gelukkige bijwerking zijn”, zegt Flip Kolthoff. Hij is psychiater bij een GGZ-instelling in Hoorn waar hij mindfulness-trainingen geeft: een techniek om te leren omgaan met stress, angst, pijn en ziekte. Deze trainingen worden op steeds meer plaatsen in Nederland aangeboden, ook binnen de reguliere geestelijke gezondheidszorg. Ze nemen zo sterk in aantal toe, dat sommigen spreken van een hype.
Toch is mindfulness al duizenden jaren oud. Het wordt tegenwoordig alleen iets toegankelijker en eenvoudiger gepresenteerd. Mindfulness vindt zijn oorsprong in de meditatie van Boeddha, de stichter van het boeddhisme, die een paar eeuwen voor Christus in Nepal leefde. Hij beoefende en onderwees zijn meditatie als het belangrijkste medicijn tegen menselijk lijden.
De kern ervan is: kijken naar het leven met open en niet-oordelende aandacht. “Mijn vrienden”, zo formuleerde de Boeddha het zelf, “het is door het inzetten van de mooie helderheid van mindfulness dat je het grijpen naar verleden en toekomst kunt loslaten, gehechtheid en leed te boven kunt komen, elke vorm van vasthouden en angst kunt laten varen, en een onwankelbare vrijheid van het hart kunt doen ontwaken, hier en nu.”
Net als meditatie heeft ook mindfulness gunstige effecten op de gezondheid. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mindfulness helpt bij een van de grootste gezondheidsproblemen van dit moment: depressie. “Ik zie patiënten ervan opknappen”, zegt psychiater Flip Kolthoff. Mindfulness werkt ook preventief. Mensen die al drie keer in hun leven een depressie hebben doorgemaakt, hebben een kans van 90 procent om weer terug te vallen. Na een mindfulness-cursus van acht weken is de kans op terugval maar liefst gehalveerd, blijkt uit recent onderzoek.
Dat zo’n training ook helpt tegen pijn, is aangetoond door de grondlegger van de cursussen mindfulness, de Amerikaan Jon Kabat-Zinn. Hij deed onder meer onderzoek naar het effect van zijn programma op patiënten met chronische pijn. Van de mensen die al zes tot zeven jaar aan uiteenlopende vormen van pijn leden, had 30 tot 55 procent naar eigen zeggen ‘veel minder’ tot zelfs ‘zeer veel minder’ last van de pijn. Bij 60 tot 72 procent trad matige tot grote verbetering op na het volgen van een mindfulness-programma. Het effect hield jarenlang aan. In controlegroepen van vergelijkbare patiënten traden geen verbeteringen op.
[PAGEBREAK]
Alles is vergankelijk
Terug naar het boeddhisme. Veel patiënten die getroffen worden door een ernstige ziekte stellen zich vertwijfeld de vraag: “Waarom ik? Waarom moet míj dit overkomen?” Een boeddhist zal zich dit waarschijnlijk niet afvragen. De vraag “Waarom ik niet?” past meer bij hem. De eerste ‘edele waarheid’ die boeddhisten diepgaand proberen te aanvaarden, luidt namelijk: er is lijden. Er is lijden in dit leven en dat zal ons allemaal treffen: wij en onze dierbaren worden allemaal oud, misschien ook ziek, en we zullen onvermijdelijk sterven. Want alles is vergankelijk.
Het wérkelijk doorgronden en aanvaarden van deze waarheid maakt verzet tegen lijden of klagen over het noodlot overbodig, zelfs haast onmogelijk. Helemaal als je de betekenis van het woordje ‘er’ in ‘er is lijden’ tot je laat doordringen. Het ‘ik’ wordt in veel Oosterse culturen gerelativeerd en dat kan een hele opluchting zijn. Wie zegt: “Ik lijd”, betrekt dat leed helemaal op zichzelf. Wie daarentegen zegt: “Er is lijden in dit leven (en ik krijg daar ook een deel van)”, identificeert zich daar minder mee en wordt vrij van zelfmedelijden.
Natuurlijk worden ook boeddhisten getroffen door onheil, ziekte, tegenslag. Dat wat boeddhisten ‘de eerste pijl’ noemen – de pijl van het lijden – kan hen net zo goed treffen. Maar de boeddhist wordt minder snel, of minder diep, geraakt door ‘de tweede pijl’: het lijden aan dat lijden. En dat is vaak het zwaarst te dragen.
Dat ik wekelijks naar mijn meditatieles ga, dat ik elke ochtend een half uur de hectiek van mijn gezin ontwijk om in stilte te mediteren, kan natuurlijk niet voorkomen dat ik een ontsteking in mijn kaak krijg. Maar wat ik voelde in die tandartsstoel was: ik had kiespijn, maar ik wás het niet.
Wanneer je jezelf niet volledig laat samenvallen met alle gevoelens en gebeurtenissen die bij pijn of ziekte horen, kun je ze overstijgen en kun je gelijkmoediger worden. En dat voelt al een stuk beter, lichter, zonder dat je daarvoor waarlijk verlicht hoeft te zijn. Je hoeft geen boeddhist te zijn, en je hoeft ook niet depressief te zijn, om veel baat te hebben van dit soort meditatietechnieken.

Kijk voor meer informatie op www.instituutvoormindfulness.nl en www.boeddhisme.nl
[PAGEBREAK]
Mediteren kun je leren
Meditatie is training van de geest. Zoals een sporter traint om zijn spieren, reactie- en uithoudingsvermogen te verbeteren, zo kun je dat ook doen met je geest. “Mensen die duizend dingen per dag doen, kunnen er rustiger van worden”, zegt Corine de Jong, docente en mede­oprichtster van het Boeddhistisch Centrum Haaglanden.
Kan iedereen leren mediteren? Corine: “Ja, in principe is het voor jong en oud. Wel is het belangrijk om geestelijk gezond te zijn. Schizofrenie, zware depressie en psychose gaan absoluut niet samen met meditatie. Bij boeddhistische meditatie leer je onder andere het ontwikkelen van aandacht. Je gaat met meer aandacht en concentratie kijken naar het leven. Dat maakt dat je jezelf scherper gaat zien en dit vraagt een positieve grondhouding.”
Mindfulness-training en boeddhistische meditatie verschillen nogal wat betreft de methode en het doel, benadrukt Corine. “Mindfulness duurt doorgaans maar acht weken en is vaak bedoeld om een klacht te verhelpen. Boeddhistische meditatie is een ­levenslange weg.” Ze raadt aan om mindfulness én boeddhistische meditatie onder begeleiding te beoefenen. “Met begeleiding kunnen de meeste mensen het prima leren en kan er in de gaten gehouden worden hoe het proces bij hen loopt en waar het bijgestuurd moet worden.”