5 vragen over… mindfulness als medicijn

1. Wat is mindfulness als klinische behandeling?

“Ik vergelijk het vaak met exposuretherapie. Als mensen bang zijn voor spinnen, zet de behandelaar een spin op hun hand. Uiteindelijk neemt de angst voor de spin af. Mindfulness doet hetzelfde. Veel psychische aandoeningen ontstaan doordat mensen onplezierige gevoelens vermijden. Depressieve mensen gaan negatieve gevoelens uit de weg. Dat doen ze bijvoorbeeld door te piekeren, terwijl piekeren de depressie alleen maar verergert! Met een verslaving werkt dat hetzelfde: om een onplezierig gevoel te vermijden, ga je drinken of gokken.

Mindfulness leert je om in het moment aanwezig te zijn. Zelfs als je er een onplezierig gevoel bij hebt. Je ontkomt er niet meer aan: de narigheid wordt op je hand gezet. Jij kijkt ernaar en je ondergaat je emoties met aandacht. Je ondergaat het huidige moment zonder oordeel. Mindfulness is niet ‘denken over het nu’, maar ‘ervaren van het nu’.”

2. Voor wie is mindfulness een medicijn?

“Oorspronkelijk is mindfulness ontwikkeld voor mensen met chronische pijn. Deze mensen zijn uitbehandeld en ervaren een pijn die niet te verhelpen is met operaties of pillen. Ze moeten dus leren leven met hun klachten. Je houding tegenover jouw klachten maakt in dit geval veel verschil. Hoe meer je je verzet tegen onvermijdelijke klachten, hoe erger de pijn. Ook mensen met lichamelijke klachten die medisch onverklaarbaar zijn, hebben soms baat bij mindfulness. Het leert je op een andere manier naar je pijn kijken. Hierdoor vermindert de pijn niet, maar neemt de kwaliteit van leven wel toe.

Daarnaast is mindfulness doeltreffend bij de behandeling van depressie. Psychologen ontwikkelden een basistraining om terugval te voorkomen. Deze training wordt nu ook bij acute depressie gebruikt. Mensen die depressief zijn (geweest) en een mindfulnesstraining volgen, hebben een kleinere kans op een terugval dan depressieve mensen die niets met deze therapie hebben gedaan. Vooral zwaardere depressies zijn effectief te behandelen met mindfulness.

Steeds meer onderzoeken tonen aan dat mindfulness werkt als behandelmethode. De therapie wordt al gebruikt om angst, verslaving en burn-out te behandelen. Het Radboud Universitair Medisch Centrum voor Mindfulness onderzoekt nu of de methode ook helpt bij volwassenen met AD(H)D.

Een blindedarmontsteking of een gebroken been kun je niet helen met mindfulness. De therapie is dan ook geen alternatief voor alle behandelmethodes. Bij psychische aandoeningen zoals depressie kan mindfulness wél een alternatief zijn. Qua effectiviteit boekt deze therapie net zulke goede resultaten als medicatie en cognitieve gedragstherapie.”

3. Wat zijn de nadelen van mindfulness?

“Er zitten geen negatieve bijwerkingen aan een behandeling met mindfulness. Ik zie wel dat de eerste paar trainingen erg confronterend kunnen zijn. Een gevoel wat je voor een lange tijd vermeden hebt, gooi je met mindfulness ineens op tafel. In het voortraject van de behandeling leggen we dit duidelijk uit. De confrontatie is een onderdeel van het proces, de training is op dat moment aan het doen wat het moet doen. Dat moet wel met zorg gebeuren, want het is alsof je zuurstof bij een smeulend vuurtje houdt. Als je niet uitkijkt, ontploft de boel.

Voor een stressverminderende training levert het aardig wat stress op. Als je een stressvol bestaan hebt met een gezin en een baan, is het lastig om opeens drie kwartier vrij te maken om oefeningen te doen. Dat kan al heel confronterend zijn.”

4. Wat zijn de voordelen van mindfulness?

“Antidepressieve medicatie is symptoombestrijding: als je stopt met de medicatie komt de klacht of de aandoening vaak terug. Het is dus geen permanente oplossing. Bovendien heb je vaak last van bijwerkingen als je medicijnen gebruikt. Veel mensen vinden het lastig om alsmaar medicijnen te gebruiken om hun klachten te verlichten. Ze willen het zelf doen.

Mindfulness geeft je de autonomie terug. Als je stopt met de training, betekent dat niet dat je vaardigheid weg is. Je weet wat aandacht kan doen, je weet hoe je opmerkzaam moet zijn en door zelf te oefenen onderhoud je de aandacht en kun je jezelf hierin verbeteren. Dit is iets wat je zelf kunt doen aan je klachten.”

5. Moet je in mindfulness geloven om het te laten werken?

“In de succesformule van iedere therapie speelt het vertrouwen van de patiënt een grote rol. Een goede klik met de behandelaar is vaak ook erg belangrijk. Bij mindfulness maakt het minder uit door wie je behandeld wordt. Als je er als patiënt maar voor open staat.
Je moet het namelijk wel zelf doen. Dat betekent dat je je in moet zetten. Naast de groepssessie die door een trainer wordt begeleid, moet je dagelijks zelf ook drie kwartier aan de slag. De formele oefeningen (bodyscan, zitmeditatie, yoga), de informele oefeningen (dagboekopdrachten en aandacht voor routinebezigheden zoals tandenpoetsen) en de ademruimte (een paar minuten bewustzijn van je ademhaling) moeten namelijk wel uitgevoerd worden. Alleen dan oogst je resultaat.”

Rhoda Schuling is onderzoeker bij het Radboud Universitair Medisch Centrum voor Mindfulness in Nijmegen. Ze onderzocht het effect en de werkzaamheid van Mindfulness-Based Compassievol Leven (compassietraining) bij patiënten met een terugkerende depressie. Schuling is naast onderzoeker ook trainer op het gebied van mindfulness.